Đầu năm-ngày mùng một Tết Nhâm Dần (2022)- một người bạn hỏi tôi về Thập nhị Chi( mười hai con giáp) và thập Can ( mười Can). Câu hỏi bất thình lình làm tôi không nhớ lại được chuyện cũ; nhưng sau một lúc, tôi hồi tưởng…

Truyện kể rằng, ngày xưa- trong khoảng mười năm(1950- 1960) ở làng Lương Quới, quận Giồng Trôm, tỉnh BếnTre có người tên Nguyễn văn Miêu- Hai Miêu-còn trẻ, khá đẹp trai, ít học, nhưng lẽo mép, nói năng dễ làm người khác nghe theo.Nhà Hai Miêu nghèo.Ở làng, Hai Miêu đi làm mướn không đủ sống, bèn xin làm lơ xe đò chạy đường Bến Tre-Batri.Máy móc xe đò cũ kỷ, cứ chạy hơn mươi cây số xe nóng máy, phun hơi nước phải ngừng lại đổ nước lạnh múc ở ruộng. Một hôm, trong lúc quét dọn sàn xe đò, Hai Miêu lượm được một cuốn sách dạy làm thầy bói.Mới đầu bói bậy bạ cho mấy bà, mấy cô bạn hàng đi xe.Sau thấy mấy người đó khen đoán trúng.Từ đó Hai Miêu biết tâm lý các bà, các cô; nhứt là các cô gái làng còn trẻ hay thích đoán chuyện tình duyên…(người ta nói rằng cuốn sách mà Hai Miêu lượm được là của Ông Đại Lục Tiên- nổi tiếng coi bói ở BaTri. Họ nói, có lần, Đại Lục Tiên đoán cho Ba Truyện- một đồn trưởng- rằng quan đi “ruồng” ra bên ngoài đồn đừng bao giờ về đường cũ, nếu không sẽ chết.Ba Truyện cãi lời nên bị Việt Minh giết! …) 2 Khi coi “có mòi” khấm khá, Hai Miêu bỏ nghề lơ xe đò, lên Chợ Bến Tre mướn một cái bàn nhỏ trong một tiệm bánh để thử thời vận.Hơn mấy tháng sau, tiếng đồn khắp chợ, Hai Miêu liền mướn nguyên căn phố, trương bảng hiệu:Thuyết Lan Đình, chuyên khoa Chiêm tinh,Tử vi…Nhưng sau đó, Hai Miêu “rờ mò” một người đàn bà trẻ đẹp.Câu chuyện vỡ lở.Tòa án Bến Tre kêu ba tháng tù.Sau khi ra tù, Hai Miêu dọn nhà lên Sài Gòn, mướn một căn phố nhỏ ở đường Cô Giang, khu chợ Cầu Ông Lãnh. Đây là địa bàn tốt vì có nhiều bạn hàng buôn gánh bán bưng.Chẳng mấy chốc, nhà tiên tri Trí Nhân nổi tiếng… Những năm đó, tôi cũng hay gặp anh Hai Miêu tại nhà, thường giỡn: Anh Hai xủ tui một quẻ coi có cô bồ nào “bảnh” hông? Ảnh trả lời: Thôi mầy ơi, để cho tao làm ăn.Còn gặp Ba Má tôi, ảnh im re, chỉ hỏi thăm Chú Thím Bảy có khoẻ không, có gì con giúp; và nói chuyện chòm xóm ở quê nhà.Ba Má tôi thường nói thằng đó gặp thời.Cái thời của một xã hội đảo điên không tin chính mình nên ùn ùn mê tín dị đoan.Người con trai lớn của ảnh, sau nầy theo nghiệp cha, cũng trương bảng hiệu gần đó với tên Trí Nhơn… Câu chuyện trên kích thích sự tò mò của tôi.Tôi đi lùng các tiệm sách ở Sài Gòn tìm những cuốn sách viết về bói toán.Và, sau nhiều lựa chọn, tôi bắt đầu nghiên cứu Tử Vi. Từ Tử Vi rồi đến Chu Dịch không xa.Nhưng số lượng sách dịch không nhiều, tôi bắt buộc phải học thêm một số ít chữ Nho (Trung Hoa) để tìm hiểu thêm… 3 Sư Đoàn10BB- sau đó đổi thành SĐ18BB- mới vừa thành lập, trú đóng ở LongKhánh.Những năm đó(1966…), chiến sự vùng III chiến thuật chưa sôi động nhiều, nên nhiều khi chúng tôi đóng quân ở các làng xa yểm trợ các đoàn xây dựng nông thôn đôi khi lâu đến hàng tháng.Lợi dụng thởi giờ rảnh rổi tôi tiếp tục nghiên cứu khoa Tử Vi.Nhưng càng tìm hiểu thêm, tôi càng lún sâu vô vũng lầy của một mớ hổn độn.Đó không phải là một khoa học. Đó chỉ là một sự suy diễn tùy theo cảm quan của một người có tài đóan lỏn ý của người khác.Mười ba cung số trên lá số Tử Vi chỉ là một mớ sắp sếp không xác thực.Nó chưa phải là một khoa học thực nghiệm chớ đừng nói chính xác như Toán Học…( tôi chỉ nói đến bói toán, không đề cập đến Dịch- một hệ thống triết học của Trung Quốc) Một sự việc xảy ra làm tôi nghi ngờ đến Tử Vi.Người con rể (thiếu Tá Cường, sĩ quan Pháo Binh SĐ18BB) của nhà tiên tri nổi tiếng ở SàiGòn lúc đó- Huỳnh Liên- đã chết cháy đột ngột một cách thê thảm trong chiếc xe Jeep trên đường trở về căn cứ sau buổi ăn sáng. Nếu là nhà bói toán nổi tiếng, sao ông già vợ không báo trước cho con rể mình tránh tai nạn đó. Người ta thường biện luận cho rằng nghiệp lớn quá hay là như lời đoán mò của các nhà bói toán khác là phải làm phước, cúng sao giải hạn…Hơn nữa khó lấy được chính ngày giờ sanh vì, một phần chiến tranh triền miên, làng mạc bị đốt cháy, khó có ai còn nhớ ngày giờ sinh của mình một cách chính xác.Chúng ta biết rằng khoa Tử Vi chỉ áp dụng cho những ngươì sinh ở địa bàn châu Á. Còn các người khác sinh ra ở những múi giờ khác thì như thế 4 nào?Và còn nhiều vấn đề rắc rối khác nữa…Sau cùng, những quyển sách đó không còn ở trong ba lô tôi nữa…(khoảng năm 1975, tôi gặp thầy Phạm Kế Viêm ở trại tù Suối Máu.Không biết thầy có phải là người giỏi bói toán hay không mà ngày nào tôi cũng thấy một số người bu quanh thầy, đưa tay cho thầy coi. Và, những người đó, nếu còn sống, có nghĩ rằng thầy Viêm đã đoán trúng hay sai; hay là họ đã chết ở một trại tù nào đó hoặc bỏ thây nơi biển Đông làm mồi cho cá.Đâu có ai mà biết ngày sau ra tù rối đi Mỹ ?…) Nhưng tôi hướng đến một bước đi khác.Vì học chữ Hán nên tôi tò mò chú ý đến chữ Nôm rồi đến chữ abc (latinh) của Việt Ngữ. Chữ viết của Việt Nam có từ bao giờ?Có thể có từ thời Hùng Vương?Nếu không, với hơn một ngàn năm Bắc Thuộc, chúng ta không có chữ viết , tiếng nói của chúng ta chắc mất.Với sự cai trị tàn độc của Tô Định và Sĩ Nhiếp thời Đông Hán,có thể các Lạc Tướng, Lạc Hầu rút lui vào rừng sâu còn cố gắng giữ gìn Việt Ngữ.Với hơn ngàn năm Bắc Thuộc, mọi sự tưởng chừng như mất hẳn, nhưng tầng lớp sĩ phu Việt đã biết kết họp nhuần nhuyễn chữ Hán đọc thành âm việt. ( một sự kết hợp tài tình giữa chữ Hán thành âm tiếng Việt : -Trong những bài thơ Đường Luật- tám câu bảy chữ: Tạo hoá gây chi cuộc hí trường.Đến nay thấm thóat mấy tinh sương… -Hay song thất lục bát: Thuở trời đất nổi cơn gió bụi, Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên…) 5 -Hay lục bát:Cảo thơm lần giở trước đèn, Phong tình cổ lục còn truyền sử xanh.. -Và lan dần đến ca dao: Trâu ơi! ta bảo trâu nầy, Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta.Cấy cày vốn nghiệp nông gia… Toàn là những chữ Hán âm tiếng Việt.Chúng ta đọc lên không có vẻ gì là tiếng Hán- mà ta hiểu liền- thì tội tình chi chúng ta bày đặt gọi đó là chữ Hán Việt cho rắc rối. Cái gì của người khác, ta” ăn cắp”, ta biến thành của ta là của ta(!)Người Nhựt cũng dùng chữ Hán đọc thành âm Nhựt thì là tiếng Nhựt .Người Trung Hoa ăn cắp một lô chữ Nhựt (điện thoại, kinh tế, xã hội…) đọc thành chữ Trung, ta ăn cắp lại từ tiếng Trung đọc thành âm Việt rồi nói đó là tiếng Hán Việt.Thế có tréo cẳng ngỗng không?Lại còn “chua” chữ Hán kế bên! Năm 1975, tôi có gặp thầy Nguyễn văn Khôn- tác giả nhiều cuốn từ điển- ở trại tù Suối Máu.Tôi hỏi thầy ơi sao từ điển của thầy có nhiều chữ “Hán Việt” quá vây?Thầy cười cười…Từ điển Hán Việt của Thiều Chiểu và của Trần Trọng San là cả rừng chữ Hán Việt không biết đâu mà mò.)… Rồi tiếng nói đã kết họp với chữ viết abc(latinh ghi âm) nằm hơn ba trăm năm trong giáo hội Thiên Chúa Giáo.Sau cùng, 6 nhờ P. Trương Vĩnh Ký nên khoảng cuối thế kỷ 19, thứ chữ Việt ghi âm abc tiện lợi đã nhanh chóng phát triển mãnh liệt.Chỉ cần khoảng ba tháng là người Việt có thể đọc và viết Việt Ngữ. (cách đây gần hơn 10 năm, tôi có dạy Việt ngữ ở một trung tâm gần nhà.Các cháu đều sinh ra ở Mỹ và cha mẹ đem con cái đến học chỉ yêu cầu con họ nói được “tiếng Việt” để sau nầy có thể trò chuyện cùng cha mẹ.Họ không phân biệt được giữa chữ viết và tiếng nói(Việt Ngữ gồm có: tiếng Việt và chữ Việt).Không có chữ thì rất mau quên tiếng.Hồi tôi còn nhỏ, tôi thắc mắc sao đêm đêm cô tôi đọc vanh vách truyện Tàu cho nội tôi.Quí vị cho cháu đọc thử một bài viết chữ Việt ngắn gọn như: Nhà em có nuôi hai con thú cưng (pets): một con chó và một con mèo.Em thích con nào nhiều hơn.Tại sao?Tôi tin rằng các cháu sẽ đọc được-vì cùng chữ la tinh-, nhưng không đúng giọng và không hiểu nghĩa.Quí vị đọc đi đọc lại nhiều lần, các cháu sẽ nghe và đọc đúng; và, có thể hiểu, viết được.) Như vậy, chúng ta biết chữ viết góp phần gìn giữ quan trọng cho tiếng nói.Một số các nước trên thế giới, có tiếng nói nhưng dùng chữ của các nước khác làm thành chữ của nước mình… Hơn những ngàn năm về trước, người Phoenician vùng Tiểu Á đã nghĩ ra cách ghi âm tiếng nói.Rồi sau đó, sau nhiều biến đổi, chữ ghi âm nầy đã trở nên thành chữ La tinh (abc) rất tiện lợi lan tỏa cùng khắp nơi trên thế giới. 7 (Quí vị có thể tìm hiểu thêm về các chữ viết(script) trên thế giới ở https://omniglot.com/) Chúng ta đã có chữ la tinh ghi âm tiện lợi nầy.Trong lúc đó, chữ Hán là thứ chữ ghi ý nên vô cùng bất tiện.Chữ Hán nhiều nét lại khó học.Một thời gian lâu không sử dụng sẽ quên rất nhiều.Nhựng người có đầu óc tiến bộ bấy lâu nay kêu gọi thay bằng chữ latinh(Pinyin), nhưng đụng phải thành phần thủ cựu cho chữ Hán là tinh hoa của mấy ngàn năm văn minh. Người Triều Tiêu cũng đã tạo cho mình một thứ chữ ghi âm riêng biệt (Hangul), nhưng cũng còn thiếu sót nên vẫn phải dùng thêm một ít chữ Hán(Hanja). Người Nhựt trong lúc sơ khai cũng đã xài chữ Hán, nhưng sau đó họ đọc theo âm tiếng Nhựt, rồi ghi thành một số chữ Nhựt(Hiragana, Katakana, Romanji.., nhưng vẫn còn xài nhiều chữ Hán(Kanji -).https://www.keyshortcut.com/en/writing-systems/world-map-of alphabets-scripts) Hiện nay, phần đông các nước trên thế giới đã dùng chữ latinh.Một phần Đông Âu, một vài nước Trung Á, Trung Phi và NamPhi đã hoàn toàn đồi qua chữ abc. Ở khu vực Châu Á, Việt Nam là nước chuyển qua chữ abc sớm nhứt, rồi sau nầy có Malaysia, Indonesia, Phillipines và…. Chữ Việt từ thời Trương Vĩnh Ký cho đến nay không có thay đổi ( chỉ có thay đổi lối hành văn).Có một vài ý kiến cải cách chữ viết khoảng đầu thế kỷ 20, nhưng không thành công như Phạm Xuân Thái (1948) và một vài người khác nữa như Nguyễn Ngu Í khoảng 1960….Cách nay một vài năm có Bùi Hiền trình bày cách viết chữ Việt không dấu và bỏ mất nguyên âm, bị phản đối mãnh liệt nên mọi việc rồi cũng đi qua. Chữ Việt là chữ ghi âm.Chữ Việt là một thứ chữ có nhiều nguyên âm (12 nguyên âm, nhiều hơn các nước khác).Ngoài nguyên âm đơn, còn có hai nguyên âm(ie,oa, oă….) và ba nguyên âm (uyê, uỷu…)…Ngoài ra, còn vần(vô số kể) kết hợp với thanh làm nên một thứ chữ Việt vô cùng riêng biệt. Các giáo sĩ truyền giáo quả là những nghệ sĩ tài ba mới cảm nhận được gần hơn 164 tiếng nguyên âm trong chữ Việt. Trở lại năm 1631, với thứ chữ Borri của giáosĩ người Ý Christopher Borri không có dấu chỉ thanh( thí dụ: Tui ciam bietTôi chẳng biết).Về sau, để ghi dấu chỉ thanh các giáo sĩ đã dùng đến một vài dấu trong tiếng Portugal, Spanish, Pháp…như huyền, sắc , hỏi, ngã, nặng.Làm sao để bỏ đi các dấu thanh đó để cho chữ viết nhẹ nhàng hơn.Đó là một điều không dễ dàng.Chúng ta thử giữ nguyên nguyên âm rồi bỏ bớt dấu đi có được không- như: Trăm năm trong coix ngươif ta. Chưx taif chưx mênhj kheos laf ghets nhau. Có ích lợi không? Cũng chắng có gì là tốt đẹp hơn.Vì sao? Vì mỗi chữ vẫn là một âm tiết.Chữ Việt là thứ chữ đơn âm 9 tiết.Chỉ viết ra một cách duy nhứt và đọc một cách duy nhứt.(chúng ta chưa nói đến vần, còn rắc rối thêm) Với QWER keyboard hiện nay, sử dụng chữ đơn âm tiết, chúng ta phải thao tác nhiều hơn chữ đa âm tiết.Thí dụ khi đánh chữ đa âm tiết “government” nhanh hơn khi chúng ta đánh chữ đơn âm tiết “chính phủ”.Vậy làm sao cho chữ viết chúng ta trở thành đa âm tiết hơn? Hiện nay, tôi nhận thấy chữ ghi âm abc đã tràn lan trong mọi lãnh vực, nhứt là trong công nghệ thông tin đang tiến ào ào như vũ bão.Quí vị có bao giờ để ý những tên người, nơi chốn… toàn là chữ la tinh. Tổng thống Ấn độ là Moodi, Thủ tướng Nhựt là Kishida, Tổng thống Nam Hàn là Moon,Chủ tịch nước Trung Quốc là Xi Yinpeng, Tổng thống Ukraine là Zelenskyy …; và Hanoi, Danang, Hochiminh( cẩn thận với tên Hochiminh khi quí vị đi về Vietnam, nếu quý vị vô tình ghi mã số phi trường Tânsơn Nhứt là HCM.Quí vị sẽ được đưa đến một nước nào đó ở vùng sừng Africa để uống cà phê Abrica.Sàigòn sẽ vẫn là Sàigòn với mã số SGN.Sau năm 1975, chánh quyền mới cố gắng xin đổi HCM mà không được). Hơn nữa trong khoa học, toán học…chúng ta đã dùng nhiều chữ đa âm tiết thì tại sao chúng ta không thể dùng chữ đa âm tiết như: chínhphủ, côngnghệ, nonnước, ngãlòng…Chúng ta vẫn đọc và hiểu được.Ngày nay, trong nước một vài chữ đa âm tiết xuất hiện: homestay, teamwork, karaoke… ( đó không phải là chữ Anh, chữ Nhựt mà đó là chữ Việt vì khi viết ra mọi người vẫn hiểu mà không thắc mắc chữ đó đến từ đâu.Tôi nghĩ khi viết 10 : mua một ly Starbuck, mua môt cái big Mac chắc mọi người đều hiểu.)…Thực ra Việt Ngữ chưa hoàn chỉnh, nhứt là trong lãnh vựa tiếng nói.Học nói tiếng miền nào cho đúng: Hànội cũng sai, Huế cũng trật, Sàigòn cũng đớt đã.Điều cần nhứt là cần có IPA hoàn chỉnh. Đâu phải hát lên với giọng HàNội là hay hơn giọng Huế và SàiGòn?…. Sau năm 1975, tôi như con kiến nhỏ bám theo bầy kiến trôi theo dòng thác lũ.Hơn gần 10 năm không viết được một bài chữ Việt.Những người trẻ như tôi quen dần với Anh ngữ và họ sử dụng Anh ngữ còn thành thạo hơn Việt ngữ. Còn tôi , vẫn bám víu vô mớ Việt ngữ xa dần, xa dần cội nguồn.Thế hệ F1, F2 còn quọt quẹt một chút Việt Ngữ.Và, F3, F4… hoà nhập vào xã hội mới: Việt ngữ sẽ xa, xa,..xa mất rồi, xa mất biệt rồi. Lý Thừa Vãn ( tên la tinh là Syngman Rhee), Tổng Thống đầu tiên của Nam Hàn- con cháu đời thứ 25 của Lý Long Tường ( theo Trần Đại Sỹ)- đâu có còn biết một chút Việt ngữ nào!!( Sau đại dịch Covid -19, các trung tâm Việt Ngữ trên thế giới gần như tan tác. Đến nay chưa phục hồi được)… Chúng ta hãnh diện với Việt ngữ chúng ta đã mang theo.Nhưng thời gian gần nửa thế kỷ rồi.Việt ngữ chúng ta cùn nhụt.Than ôi! “Tiếng Việt trong sáng” của Nguyễn Đình Hoà có còn không?Bộ Từ Điển đồ sộ “ Từ Điển nguồn gốc Tiếng Việt” của Nguyễn Hy Vọng có gíúp ích gì cho chúng ta không?(Việt Ngữ hải ngoại cũng dần dần bắt chước trong nước). Và, lẻ tất nhiên, chúng ta- người MyVi (người Mỹ gốc Việt)- không thể định đoạt Việt ngữ.Việt ngữ sẽ do những thế hệ 11 trẻ trong nước muốn thay đổi thế nào là tùy họ.Ngày nay, tôi nhận thấy nhiều nhà văn chân chính trong nước cũng viết lách vững chải lắm rồi…( gần đây, ông Võ Tòng Xuân nêu ý kiến nên đổi Tết nhằm ngày đầu năm dương lịch.Đó là một ý kiến hay. Những gì cổ xưa còn hay thì nên giữ, còn những gì không đẹp nên dẹp bỏ để bước tiến.Nhìn về tương lai tươi sáng còn hơn ôm quá khứ không tốt đẹp, chỉ làm lợi cho những con người cuồng tín!!Thêm một ý kiến: muốn thoát Trung, chúng ta nên thay đồi hoàn toàn tên người, địa danh của Trung Quốc bằng chữ la tinh như hiện nay. Thí dụ Tập Cận Bình bằng Xi yinpeng, Bắc kinh bằng Pekin, Thượng Hải bằng Shanghai…Mới đầu có thể một số người không biết, nhưng với mạng truyền thông toàncầu rồi mọi người không còn thắc mắc nữa.Từ lâu rồi, ta đã không dùng Hung Gia Lợi mà Hungary, Lỗ Ma Ni mà Roumani…Hơn ngàn năm oằn vai với thứ chữ “thánhhiền”.Cuối thế kỷ 19, đã thoát được rối nhờ chữ la tinh.Sao lại đeo đẳng thêm chi gánh nặng “hánviệt”! Thay đổi nhanh đi, nhanh đi… để mai đây, TrungQuốc không xài chữ Hán trong ô vuông nữa mà dùng chữ Pinyin thì khốn đốn cho ta…Thêm một ý kiến nữa: khi chúng ta dùng chữ Pinyin viết tên người Trung Quốc, chúng ta đỡ lầm lẫn với tên người ViệtNam.Thí dụ: Khi viết VươngvănBân, chúng ta biết chắc là tên người ViệtNam, còn Wang Wenbin là tên người Trung Quốc)… Hy vọng gần cuối thế kỷ nầy, QWER keyboard sẽ không còn nữa.Thay vào đó, chúng ta chỉ ngồi truớc màn hình AI, ý nghĩ chúng ta sẽ hiện lên chữ viết trên màn hình, sau đó chuyển 12 đi khắp toàn cầu…Tới chừng đó, chữ viết của Việt Ngữ sẽ thay đổi; và, với sự thay đổi đó kéo theo sự sụp đổ của chế độ toàn trị tôn sùng văn hóa ngoại lai. Cuối cùng, thankyêu (quái lạ, thứ chữ gì đây đáng yêu quá vậy!) quí vị đã bỏ chút thời giờ đọc bài viết lan man nầy.

Viết cho tháng tư

Florida ngày 28-4-2022

(Ngày buông súng 28-4-1975)

LêPhùngXuân NguyễnKhắcTung